An Nam Trong Văn Học Pháp. Jules Boissière

Luận văn của Nguyễn Mạnh Tường 

Tháng 6 năm 1932, tại trường Đại học Tổng hợp Montpellier (Pháp) Nguyễn Mạnh Tường, (23 tuổi) bảo vệ thành công bằng Tiến sĩ Văn khoa, với Luận văn chính Essai sur la valeur dramatique du théâtre d’Alfred de Musset (Tiểu luận về Giá trị Sân khấu của Kịch Alfred de Musset) và Luận văn bổ sung L’Annam dans la Littérature Franҫaise – Jules Boissière (An Nam trong Văn học Pháp. Jules Boissière). Trước đó, tháng 5-1932, ông đã bảo vệ luận án Tiến sĩ Luật khoa L’individu dans la Vieille Cité Annamite – Essai de synthèse sur le Code des Lê (Cá nhân trong nước An Nam cổ xưa – Tổng luận Luật đời Lê).

Trong phần Kết luận Luận văn “An Nam trong Văn học Pháp. Jules Boissière” Nguyễn Mạnh Tường viết: "Chúng tôi đã cung cấp cho các nhà văn học sử tất cả các yếu tố mà chúng tôi nghĩ rằng họ sẽ cần để đưa ra một đánh giá hợp lý, phù hợp với các đòi hỏi của chính trực và công bằng. [...] Nhưng, dù thế nào chăng nữa, dù hậu thế sẽ đặt tác phẩm mà chúng tôi đã nêu bật giá trị này lên vị trí nào, thì chúng tôi cũng chắc chắn một điều. Đó là Boissière, một tâm hồn ưu tú và một trái tim tinh tế, khao khát được yêu hơn là được ngưỡng mộ. Ông đã ca ngợi Provence và An Nam. Xin cho hình ảnh song sinh của hai quê hương kính cẩn nghiêng mình trước mộ ông! Xin cho, ở Provence cũng như ở An Nam, dưới ánh mặt trời rực rỡ như nhau mà ông vô cùng yêu thích và chiếu soi giấc ngủ cuối cùng của ông, bừng nở một lòng ngưỡng mộ chung đối với kỉ niệm và sự nghiệp của ông! Provence không thay đổi, ông đã đến An Nam để mang theo lời chào của Provence và sự tôn kính của tình yêu của ông. Đến lượt chúng tôi, sứ giả trí thức của An Nam, xin mang đến quê hương của ông lời chào của đất nước chúng tôi và dâng hoa tưởng nhớ ông bằng một bàn tay vô cùng thành kính."

Boissière đã hiểu và đã yêu An Nam. Trí thông minh xét đoán, quan sát, nghiên cứu, phê bình, phân tích. Nó thâm nhập vào những ý nghĩa của thực tại bên ngoài và cả một phần tốt đẹp của thế giới bên trong. Những gì là ý tưởng cao nhã đều thuộc thẩm quyền cao của nó. Nhưng, có những điều bí mật của người và vật lẩn tránh sự tìm hiểu của trí năng, chúng thách thức những nỗ lực kiên nhẫn nhất của trí óc phê phán, chúng tránh né được phân tích. Để làm sáng tỏ những bí ẩn này, trí thông minh thừa nhận sự yếu kém của nó. Nó chịu từ bỏ quyền tối cao của mình, nó cảm thấy không có khả năng đảm nhận nhiệm vụ của trái tim, thông qua kênh trực giác và cảm thông, tiến tới nắm vững, đoán ra nhiều bí mật, làm sáng tỏ nhiều vấn đề hiểm hóc. Hai công cụ nghiên cứu kì diệu này bổ sung cho nhau và phối hợp với nhau.

Trước hết, trong tác phẩm của Boissière, chúng ta tìm thấy bức tranh tuyệt đẹp, hấp dẫn, rõ ràng, chính xác, cảm động của thiên nhiên An Nam. Cũng giống như chúng ta đã thấy nghệ thuật của ông được làm cho tinh tế hơn, gọt giũa, phi vật chất hóa theo cách để nắm bắt những mơ mộng huyền ảo, mỏng manh, linh hoạt do thuốc phiện tạo ra, vì vậy chúng ta sẽ thấy bảng màu của ông ngày càng phong phú, đa dạng hơn đến vô cùng, để thôn tính tất cả những huy hoàng, để định hình cái lộng lẫy của phong cảnh An Nam và để cạnh tranh với thiên nhiên, thậm chí với thực tại.

Boissière còn nhận thấy ở người An Nam những phẩm chất nhất định của công việc và kinh tế. Ông nói với niềm xúc động về tình yêu của người nông dân An Nam đối với mảnh đất của mình, sự chăm sóc tôn giáo mà họ theo.

Ông nói về sức mạnh của nhận thức về tình cảm dân tộc của người An Nam. .. Người An Nam ý thức ở mức độ cao nhất rằng họ tạo thành một khối đoàn kết nhân loại vĩ đại, mà tính thuần nhất được đảm bảo bởi tính cộng đồng về thể chế, phong tục, ngôn ngữ, lịch sử và tôn giáo. Các cá nhân có cùng cảm xúc khi sống lại những giờ phút huy hoàng hay đau thương của quá khứ, cùng cảm nhận niềm tự hào yêu thương những anh hùng dân tộc xưa kia đã từng vực dậy quê hương đau khổ vì sự thống trị tàn bạo của giặc ngoại xâm, họ cảm thấy trái tim mình rung lên cùng một niềm hy vọng, cùng niềm tin vào những số phận An Nam. Họ đã hơn một lần mất đi quyền tự chủ trong nhiều thời đại, nhưng chế độ nô lệ không thể giết chết trong tâm hồn họ những khát vọng manh nha về độc lập, trái lại chỉ làm tăng thêm niềm tin của họ vào sự vĩ đại sắp tới của dân tộc. Họ có tính kiên nhẫn vượt trội và họ chờ đợi với niềm tin thanh thản cho đấng cứu thế sẽ đến để giải thoát họ khỏi sự giám hộ của ngoại bang.